De Formatie - in vogelvlucht

Het beloofde wat te worden: verkiezingen in crisistijd, gevolgd door een flitsformatie. Alles om maar zo snel mogelijk weer een missionair kabinet te hebben en Nederland uit deze crisis te kunnen helpen. Totdat er een A4’tje zichtbaar werd toen Kajsa Ollongren wegstormde van het Binnenhof. Sindsdien genoeg flitsen, maar weinig formatie.

De weken erna kunnen samengevat worden tot slechte geheugens, ongelukkigheid en vooral veel beschuldigingen. We hebben allemaal mogen meegenieten van het aan de schandpaal nagelen van Mark Rutte, Annemarie Jorritsma en Kajsa Ollongren. Persoonlijk had ik medelijden met kamervoorzitter Khadija Arib tijdens de bewuste avondsessie in de Tweede Kamer. Het was een sessie, want het deed de term ‘debat’ geen eer aan. Het was een hels karwei om enige orde te houden tussen al die fractievoorzitters, zeker met het recordaantal partijen in de kamer die hun zegje mochten doen. Het bleek ook één van haar laatste avonturen te zijn. Na twee weken zonder schandaal kwam afgelopen week een bericht naar buiten over ‘geheime notulen’ en ‘kritische kamerleden’. Perfect passend bij de thematiek van de eerste weken formatie. Wat is van deze eerste weken de uitkomst? De fractievoorzitters vinden elkaar niet zo vriendelijk meer, vertrouwen elkaar niet, maar kunnen ook eigenlijk allemaal niet zonder elkaar. Ze moeten het gewoon met elkaar doen. Het is alsof de selectie van het Nederlands Elftal voor het EK al bekend is gemaakt, deze 23 selectiespelers moeten het gaan doen. Maar ondertussen schoppen we elkaars schenen verrot tijdens de training. Nederland kijkt toe en schaamt zich kapot.

De Tjeenk

Formeren: het leek makkelijker dan dat het was. Daarom haalden we een ster in formaties terug naar de tafel. De 79-jarige Herman Tjeenk Willink. Het is alsof we Louis van Gaal een maand voor het EK een dramatische selectie geven en vragen om daarmee wonderen te verrichten. De aanpak? We gaan het over de inhoud hebben. Eindelijk; niet over mensen, poppetjes en rugnummers, maar over de belangrijkste thema’s die in ons land spelen en als eerste aangepakt moeten worden. Hadden we Tjeenk Willink niet ook ieder verkiezingsdebat kunnen laten leiden?

De inhoud dus. Ook Tjeenk Willink kon z’n borst nat maken met 17 fractievoorzitters die hij mocht verwelkomen. Nu ze er samen niet uit zijn gekomen, heeft Tjeenk Willink goed geluisterd, opgeschreven en niets onnodig gelekt. Daarna is dit opgevolgd door gesprekken met leden van belangrijke bolwerken binnen Nederland: de Sociaal Economische Raad, het Sociaal Cultureel Planbureau en de Nationale Ombudsman bijvoorbeeld. De uitkomst van al deze sessies? Een samenstelling van de belangrijkste thema’s als vertrekpunt voor wat uiteindelijk een regeerakkoord moet worden. In drie weken krijgt Tjeenk Willink dan hopelijk voor elkaar wat de laatste maanden en misschien wel jaren onvoldoende is gelukt: een duidelijke agenda opstellen voor de B.V. Nederland.

Het advies

Het rapport met de nodige conclusies en handvatten komt naar verwachting op een zilveren dienblad terug bij de 17 fractievoorzitters. Met daarbij de vraag: doe je mee of niet? Wanneer ze meedoen, kunnen ze weer aanschuiven aan tafel om te zien of een plek in het kabinet daadwerkelijk tot een optie behoort. In samenwerking met één van die collega’s die jou gisteren nog een trap op je enkel gaf. Maar, dat persoonlijke element speelt niet meer mee. Zolang je maar binnen het type spel past wat we willen gaan spelen.

Belangrijk vertrekpunt is dat het regeerakkoord niet zo dichtgetimmerd zal zijn als vier jaar terug. Er blijft ruimte voor discussie en een tegengeluid vanuit de oppositie in de komende (max.) vier jaar. Iets wat onvoldoende mogelijk is geweest in de eerdere kabinetten Rutte, aldus de demissionaire oppositie. De grootste thema’s zijn dus straks duidelijk, maar de daadwerkelijke invulling nog niet. Ook zal het onderhandelen over een positie in het kabinet nog allerlei mitsen en maren gaan opleveren, bovenop de grootste thema’s. Laten we eerlijk zijn, iedereen gaat hard to get spelen. Behalve Klaver. Die heeft de ziel van zijn partij waarschijnlijk al op tafel gelegd: zolang ze maar in het kabinet komen. Ondanks dit alles moet het dus uiteindelijk wel een kleiner regeerakkoord gaan worden. Het lijkt de enige logische en verstandige manier op dit moment. Meer vertrouwen en openheid richting de Tweede Kamer. Kunnen de 150 kamerleden van de 17 partijen daarmee omgaan? Of kunnen we het voorbeeld van het Nederlands Elftal vervangen door een kleuterklas vol met egoïstische kinderen?

Koningsdag - tóch een feestdag?

Op 27 april, Koningsdag, brengt Tjeenk Willink zijn verslag uit. Koningsdag zal geen spektakel worden, maar misschien brengt dit nog een feestje met zich mee - iets waardoor we op de meest oranje dag van het jaar, trots kunnen zijn op de volksvertegenwoordiging van ons land. Beste Herman, ik hoop dat ze het lintje al klaar hebben liggen. Na deze drie weken is de rust over de formatie in ieder geval wedergekeerd, laten we dat zo houden zodat we alsnog snel naar een flitsend missionair kabinet kunnen gaan.