De vrije markt als scheidsrechter van de kantoorjungle
Een vergelijking tussen sport en de kantoorjungle zijn wij hier bij De Stuurgroep niet vies van. Een specifiek onderdeel in die vergelijking is de scheidsrechter. Voor de kantoorjungle is die scheidsrechter de zogenaamde vrije markt. Het kapitalisme. Want die scheidsrechter zou, volgens oude wijsheden, onbevooroordeeld en eerlijk zijn. Zo blijven alleen de gezondste en beste bedrijven over in die kantoorjungle. Maar wat blijkt? De scheidsrechter is volledig verpest.
Wat we hier bedoelen met ‘de markt’ als de scheidsrechter is het volgende. Een organisatie die een gezond bedrijfsmodel heeft, goed voor zijn medewerkers zorgt en planmatig groeit, wordt beloond door de markt. Want investeerders vinden dit een ‘goed’ bedrijf en dus krijgt zo’n bedrijf meer geld. Dat kan zijn omdat de organisatie beursgenoteerd is en dus direct meer investeringen krijgt. Of juist dat de waarde van de organisatie groots wordt ingeschat en het makkelijker wordt om geld te lenen voor uitbreidingen. In de klassieke economische theorie werkt de markt dus eerlijk. Want ‘slechte’ organisaties krijgen geen geld en gaan failliet.
Deze hele redenatie klinkt prima, maar is achterhaald. Want waarom worden verlieslatende bedrijven als Gorrilas op meer dan €1 miljard gewaardeerd? Medewerkers in Duitsland staakten, ze leiden structureel verlies en ze groeien zo snel qua personeel dat zelfs het tijdig uitbetalen van loon niet lukt. De markt zou dit moeten afstraffen. Want stel je voor dat Philips, een gerenommeerd bedrijf, opeens omwille van een marktpenetratie strategie alleen nog maar verlies lijdt om te groeien. De markt is al lang niet eerlijk meer, want startende bedrijven worden anders beoordeeld dan gevestigde bedrijven. Uiteraard kun je stellen dat dit juist eerlijk is. Je kunt hoofdstuk één niet met hoofdstuk tien vergelijken, ook niet bij bedrijven. Dus start-ups en multinationals moeten anders geëvalueerd worden. Hoewel ik hier wel enige vorm van waarheid in zie, heb ik er om twee redenen moeite mee.
Ten eerste betekent dit dat de scheidsrechter halverwege de wedstrijd wisselt. Kreeg je in de eerste helft nog alle ruimte en werd je de hemel in geprezen, zo komt de tweede helft vol met gele en rode kaarten te staan. Want in de eerste helft vertel je al deze startups en scale-ups dat het prima is om verlies te draaien en misschien nooit een fatsoenlijk functionerend (en winstgevend) bedrijfsmodel te creëren. Dat leidt in de tweede helft tot niet fatsoenlijk functionerende bedrijven die desondanks jaren gaan blijven bestaan. Of dit leidt dit tot onverwachte faillissementen zodra deze bedrijven in een andere fase komen, wat nog erger is. Wat natuurlijk ook kan gebeuren is dat de klant de dupe wordt. Kijk naar Uber. Zij penetreerden de taximarkt volledig met bodemprijzen tot ze de allergrootste aanbieder werden. En toen? Toen schoten de prijzen de lucht in.
Ten tweede betekent het ook dat de scheidsrechter gokken aanmoedigt. Natuurlijk blijven investeerders bij Philips en ASML zitten en kijken ze kritisch naar de resultaten. Dat zijn de stabiele investeringen. Daarnaast wordt er ook met geld gegokt. Bijvoorbeeld op die eerdergenoemde markt van flitsbezorging van je boodschappen. Hanteer speltip 7 en spreid je kansen in Gorrilas, Flink en Zapp om te kijken welk bedrijf groot wordt. Dit soort gokwerk hebben we uiteraard eerder gezien, bijvoorbeeld in internetbedrijven in de jaren 2000 of in zeer bijzondere financiële producten in de jaren voor 2008. Beiden eindigden in tranen.
De scheidsrechter in de kantoorjungle beoordeelt de nieuwe jongens dus anders dan de gevestigde orde. Weet dat dit dus niet eerlijk of onbevooroordeeld gebeurt. Weet dat dit niet per se iets zegt over het bedrijfsmodel of de levensvatbaarheid. En dat hoeft helemaal niet slecht te zijn. Want als de markt, de scheidsrechter, dit zou doen om organisaties met een brede maatschappelijke impact groot te laten worden zonder geld te hoeven verdienen, dan is dat geweldig. Maar, als het alleen maar gedaan wordt om uiteindelijk de investering meer waard te zien worden, mogen we stellen dat de scheidsrechter omgekocht kan worden. Dat kan alleen maar tot een verpest spel en in ons geval dus tot een verpeste marktwerking leiden.